Ekstrüzyon ve Ekstrüder

“Ekstruder” kelimesi İngilizce’den türetilmiş olup kelime anlamı “vida baskısı” (“screw press”) dır.

Ekstruder, sürekli bir şekilde çalışarak plastik ham maddesini basınç ve sıcaklık altında vida baskısı ile bir sonraki işlem için die’dan yan mamul olarak çıkaran bir makinadır.

Ekstruzyon işleminde metod, sabit çaplı bir silindir içinde vida dönüşü ile malı vida dişleri arasında vida sonundaki çıkış açıklığına getirmektir.

Sürekli nakil, diğer bir deyişle dönen sonsuz vida sistemi çok uzun zamandan beri; yaklaşık 3000 yıldır biliniyor. Bu metod halihazırda Mısırlılar tarafından toprağı nemlendirmek için kullanılmaktadır.

Yüksek moleküler ağırlıklı malzemelerin preslenmesi için kullanılan ilk vida, Sumatra zamkı (Guttopercha) ile deniz altı kablolarını kaplamak amacıyla 19. asrın ortasında geliştirilmiştir. Modern ekstruderlerle karşılaştırıldığında; bu makinaların çok basit bir konstrüksiyonda ve çok kısa vidaya sahip oldukları görülür.

Bununla beraber modern ekstruder uygulamaları gün geçtikçe çeşitlilik kazanmaktadır.

Ekstruder, kompaundun nakliyesi, ve eritme işleminden başka, erimiş kompaundu sıkıştırmalı ve homojenleştirmelidir.

Geçmişte dizayn edilen ekstruderlerle şu andakiler karşılaştırıldığında göze çarpan önemli bir karakteristik, konstrüksiyon uzunluğudur, örneğin vida dolayısıyla silindir boyu eskiye göre çok uzundur. Değişik plastiklerin profil, boru, plaka, film ve diğer imalat sahalarında işlenmesinden ayrı olarak, ekstruderler plastiklerin birbirleri ile karıştırılarak kompaund yapılması proseslerinde de kullanılırlar.

Kompaund işleminin anlamı plastik ham maddesinin stabilizerler boyar maddeler gibi yardımcı işleme malzemeleri ile karıştırılması ve granül halinde veya başka bir formda kesilip ara mamul olarak elde edilmesidir.

Son zamanlarda geliştirilen ekstruderlerde, mekanik bir araya getirme tekniği (mechanical assembly technigue) MAT uygulanmaktadır.

Ekstrudere ait değişik parçalar, örneğin motor, dişli, vida ve kovan bir dizi halinde hazırlanmakta ve amaca uygun olarak istenildiğinde büyük yada küçük parça, kısmi olarak kolayca değiştirilebilmektedir.

Tek başına bir ekstruder (vida-kovan) tam bir plastik işleme makinesi değildir, fakat erimiş plastik tedarikinde birinci makina parçasıdır. Bununla birlikte bir ekstruzyon fabrikasında en önemli ekipmandır. Eğer kalıp ekstruderin kafasına monte edilirse erimiş plastik kalıptaki şekli alacak ve kalıp açıldığında hava ile karşılaşacaktır. Malzemenin ekstruderden  (vida-kovan) dışarı çıkmasından sonra, malzemenin yumuşak halde bulunması nedeniyle işlenen plastikteki boyut kararlılığını (stabilizasyonunu) sağlamak üzere ekstrudere bir cihaz monte edilmelidir.

Ekstruderler tek vidalı ve ikiz vidalı olmak üzere alt gruplara ayrılırlar. Çift vidalı ekstruderler özellikle toz halindeki plastik maddelerin işlenmesi için geliştirilmişlerdir.